Πανικός
Τι είναι η Διαταραχή Πανικού
Η κρίση πανικού είναι ουσιαστικά ένα ξέσπασμα έντονου φόβου, δυσφορίας και άγχους που κορυφώνεται μέσα σε λίγα λεπτά, σε μια κατάσταση που δεν είναι απαραίτητα επικίνδυνη και συνοδεύεται από σωματικά συμπτώματα διέγερσης. Το απότομο αυτό ξέσπασμα μπορεί να συμβεί είτε όταν το άτομο βρίσκεται σε κατάσταση ηρεμίας, είτε όταν βρίσκεται σε κατάσταση άγχους.
Οι κρίσεις πανικού ξεκινούν ξαφνικά, είναι ενοχλητικές και διαρκούν μόλις μερικά λεπτά, παρόλο που ο πάσχων μπορεί να αισθάνεται ότι ο χρόνος κυλά πιο αργά κατά τη διάρκεια τους. Μετά από μια κρίση πανικού το άτομο έχει συχνά την επίμονη ανησυχία και το φόβο πως μπορεί να ξανασυμβεί. Η ανησυχία αυτή προκύπτει και λόγω των ενοχλητικών συμπτωμάτων που συνεπάγεται η κρίση πανικού, τα οποία το άτομο δε θέλει να ξαναβιώσει, αλλά και λόγω της πεποίθησης ότι η ένταση της ανησυχίας και των συμπτωμάτων μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρή σωματική ή ψυχική βλάβη.
Οι κρίσεις πανικού σε ορισμένες περιπτώσεις συνυπάρχουν με συμπτώματα “Αγοραφοβίας”. Η αγοραφοβία περιλαμβάνει την αποφυγή έκθεσης σε καταστάσεις από τις οποίες η διαφυγή μοιάζει δύσκολη, όπως σε μέρη με συνωστισμό, σε κλειστούς χώρους, στα μέσα μεταφοράς κ.α., ή ακόμη και σε καταστάσεις όπου η λήψη βοήθειας δεν είναι εύκολα προσβάσιμη σε περίπτωση κρίσης πανικού.
Οι κρίσεις πανικού μπορεί επίσης να συμβαίνουν σε συσχέτιση με άλλες φοβίες, όπως για παράδειγμα σε συσχέτιση με κάποια ειδική φοβία ή την κοινωνική φοβία (εδώ πχ. αποτελούν σύμπτωμα του έντονου κοινωνικού άγχους). Μπορεί επίσης να αποτελούν σύμπτωμα της διαταραχής μετατραυματικού στρες, της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, του άγχους αποχωρισμού, αλλά και άλλων ψυχολογικών προβλημάτων. Στις περιπτώσεις αυτές, οι κρίσεις πανικού μπορεί να είναι προβλέψιμες, και συμβαίνουν μόνο ως αντίδραση σε συγκεκριμένα φοβικά ερεθίσματα (πχ. ταξίδι με αεροπλάνο στην ειδική φοβία, ομιλία σε κοινό στην κοινωνική φοβία κ.ο.κ.). Λόγω αυτού, όταν οι κρίσεις πανικού εξηγούνται καλύτερα από κάποιο άλλο πρόβλημα ψυχικής υγείας, δεν τίθεται απαραίτητα η διάγνωση της διαταραχής πανικού.
Χωρίς θεραπεία, οι κρίσεις πανικού μπορούν να αυξηθούν σταδιακά σε συχνότητα και ένταση. Με το πέρασμα του χρόνου μπορεί να υπάρχουν περίοδοι πλήρους ή μερικής αποδρομής των συμπτωμάτων (πχ. καθόλου κρίσεις πανικού, ή κρίσεις πανικού με λιγότερο έντονα συμπτώματα), που ακολουθούνται από περιόδους έξαρσης.
Η Διαταραχή Πανικού μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία. Σε ορισμένες περιπτώσεις χορηγείται φαρμακευτική αγωγή, όταν κρίνεται απαραίτητο για την ανακούφιση του πάσχοντα. Η πρόγνωση της θεραπείας είναι εξαιρετικά καλή, ειδικά για άτομα με υψηλό κίνητρο. Τα θετικά αποτελέσματα εξαρτώνται δηλαδή και από τη δέσμευση του ατόμου να εξασκήσει τις τεχνικές Γνωσιακής Συμπεριφοριστικής Θεραπείας προκειμένου να ελέγξει τον πανικό.
Ποια είναι τα συμπτώματα της Διαταραχής Πανικού
Οι κρίσεις πανικού είναι απροσδόκητες περίοδοι έντονης ανησυχίας και φόβου, οι οποίες αναπτύσσονται ξαφνικά και κορυφώνονται μέσα σε μερικά λεπτά. Για να τεθεί η διάγνωση της Διαταραχής Πανικού απαιτείται η επανειλημμένη συνύπαρξη τουλάχιστον τεσσάρων ή και περισσότερων από τα παρακάτω συμπτώματα, που συνδέονται με την αντίδραση φυγής ή πάλης:
αίσθημα παλμών, καρδιά που «σφυροκοπά», ή επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού
εφίδρωση
τρεμούλα ή έντονος τρόμος
αίσθημα λαχανιάσματος ή ασφυξίας
πόνος ή δυσφορία στο θώρακα
ναυτία ή κοιλιακή ενόχληση
αίσθημα ζάλης, αστάθεια ή τάση για λιποθυμία
ρίγη ή αίσθημα ζέστης
παραισθησίες (μούδιασμα ή μυρμηγκιάσματα)
αποπραγματοποίηση (αισθήματα μη πραγματικού) ή αποπροσωποποίηση (αίσθημα απόσπασης από τον ίδιο τον εαυτό)
φόβος απώλειας του ελέγχου ή επερχόμενης τρέλας
φόβος θανάτου
Θα παρατηρήσετε ότι δύο από τα συμπτώματα που αναφέρονται διαφέρουν από τα υπόλοιπα, καθώς πρόκειται για φόβους και όχι για σωματικές αισθήσεις. Ένα από τα κύρια συμπτώματα της Διαταραχής Πανικού είναι ο φόβος που δημιουργείται από την αδυναμία του ατόμου να καταλάβει τι είναι αυτό που του συμβαίνει και γιατί συμβαίνει. Επειδή δεν υπάρχει κάποια προφανής αιτία για αυτά τα απότομα και έντονα σωματικά συμπτώματα, οι περισσότεροι άνθρωποι τα μεταφράζουν ως πιθανότητα απώλειας του ελέγχου, πιθανής καρδιακής προσβολής, επερχόμενου θανάτου ή τρέλας. Με άλλα λόγια εκλαμβάνουν τα συμπτώματα ως απόδειξη ότι πρόκειται να τους συμβεί κάτι επικίνδυνο, που θα επιφέρει καταστροφικές συνέπειες. Η πεποίθηση αυτή είναι προβληματική και μπορεί να επιδεινώσει τα συμπτώματα του πανικού.
Τι προκαλεί Πανικό
Στο ανθρώπινο σώμα πολλές διαδικασίες συμβαίνουν αυτόματα και ασυνείδητα, χωρίς να χρειάζεται να τις σκεφτούμε, όπως για παράδειγμα η αναπνοή. Επίσης όταν γυμναζόμαστε, οι μύες στο σώμα μας απαιτούν περισσότερο οξυγόνο, οπότε και ξεκινάμε να αναπνέουμε πιο γρήγορα, το γνωστό λαχάνιασμα, το οποίο επίσης συμβαίνει αυτόματα, χωρίς να το ελέγξουμε.
Άλλη μια αυτόματη διαδικασία στο ανθρώπινο σώμα είναι το αντανακλαστικό φυγής ή πάλης. Φανταστείτε τη διαδικασία αυτή σαν έναν ενσωματωμένο μηχανισμό προστασίας που σας επιτρέπει να αντιδράτε γρήγορα όταν απειλείστε ή βρίσκεστε σε κίνδυνο. Από τη στιγμή που οι περισσότερες απειλές για την επιβίωσή μας ως ανθρώπινο είδος ήταν κάποτε σωματικές (πχ. να μας κατασπαράξει κάποιο μεγαλύτερο ζώο), η αντίδραση αυτή σχεδιάστηκε έτσι ώστε να μας βοηθά να κινούμαστε γρηγορότερα προκειμένου να επιτεθούμε ή να ξεφύγουμε από μια επικίνδυνη κατάσταση.
Όταν ενεργοποιείται η αντίδραση φυγής ή πάλης, ο οργανισμός απελευθερώνει αδρεναλίνη και αυτό οδηγεί σε διάφορες βιολογικές μεταβολές σε όλο το σώμα. Οι μεταβολές αυτές περιλαμβάνουν αύξηση του καρδιακού ρυθμού και της αναπνοής, αλλά και την ένταση των μυών προκειμένου να βρεθεί κανείς σε ετοιμότητα. Ταυτόχρονα μπορεί να εμφανιστεί εφίδρωση και έντονη ανάγκη διαφυγής.
Αυτές οι αντιδράσεις θα ήταν πολύ χρήσιμες αν όντως χρειαζόταν να ξεφύγετε ή να παλέψετε. Στις σημερινές κοινωνίες κάτι τέτοιο δεν είναι συνήθως απαραίτητο, παρόλο που ο μηχανισμός φυγής ή πάλης εξακολουθεί να ενεργοποιείται. Συχνά η άσκοπη ενεργοποίηση του μηχανισμού φυγής ή πάλης, χωρίς να υπάρχει δηλαδή κάποια πραγματική απειλή που απαιτεί διαφυγή ή πάλη, έχει ως αποτέλεσμα όλο το επιπλέον οξυγόνο που εισπνέετε προκειμένου να μεταφερθεί οξυγόνο στο σώμα για να μπορέσετε, για παράδειγμα, να τρέξετε πιο γρήγορα, να σας κάνει να αισθάνεστε ζαλάδα, ναυτία και τάση για λιποθυμία . Τα χέρια και τα πόδια σας μπορεί να αρχίσουν να τρέμουν και μπορεί να έχετε μυϊκούς σπασμούς από την ένταση που δημιουργείται στους μύες, λειτουργία πολύ χρήσιμη σε περίπτωση που όντως χρειαζόταν να τους χρησιμοποιήσετε για να παλέψετε. Σας θυμίζουν κάτι αυτά τα συμπτώματα;
Πρόκειται για τα συμπτώματα της κρίσης πανικού. Οι αισθήσεις αυτές δεν μπορούν να σας βλάψουν με κανένα τρόπο και συμβαίνουν επειδή το σώμα προσπαθεί να προστατευτεί ενεργοποιώντας έναν μηχανισμό επιβίωσης σε λάθος στιγμή, όπου δεν υπάρχει κάποιος κίνδυνος. Όλοι οι άνθρωποι διαθέτουν αυτόν το μηχανισμό και διατρέχουν δυνητικά τον κίνδυνο να ενεργοποιηθεί σε μια μη απειλητική κατάσταση, βιώνοντας έτσι μια κρίση πανικού. Φυσικά, αυτό δεν θα συμβεί οπωσδήποτε σε όλους τους ανθρώπους.
Μια ιατρική εξέταση ρουτίνας μπορεί να αποκλείσει άλλες πιθανές οργανικές αιτίες (πχ. υπερθυρεοειδισμό) που προκαλούν την αγχώδη συμπτωματολογία. Συνήθως οι άνθρωποι με κρίσεις πανικού έχουν ήδη επισκεφθεί τον γιατρό μόλις βιώσουν για πρώτη φορά τα συμπτώματα, προτού αναζητήσουν βοήθεια από ειδικό ψυχικής υγείας.
Οι κρίσεις πανικού μπορεί επίσης να συμβαίνουν σε συσχέτιση με άλλες φοβίες, όπως για παράδειγμα σε συσχέτιση με κάποια ειδική φοβία ή την κοινωνική φοβία (εδώ πχ. αποτελούν σύμπτωμα του έντονου κοινωνικού άγχους). Μπορεί επίσης να αποτελούν σύμπτωμα της διαταραχής μετατραυματικού στρες, της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, του άγχους αποχωρισμού, της αγοραφοβίας, αλλά και άλλων ψυχολογικών προβλημάτων. Στις περιπτώσεις αυτές, οι κρίσεις πανικού μπορεί να είναι προβλέψιμες, και συμβαίνουν μόνο ως αντίδραση σε συγκεκριμένα φοβικά ερεθίσματα (πχ. ταξίδι με αεροπλάνο στην ειδική φοβία, ομιλία σε κοινό στην κοινωνική φοβία κ.ο.κ.). Λόγω αυτού, όταν οι κρίσεις πανικού εξηγούνται καλύτερα από κάποιο άλλο πρόβλημα ψυχικής υγείας, δεν τίθεται απαραίτητα η διάγνωση της διαταραχής πανικού.
Η θεραπεία της Διαταραχής Πανικού
Μια θεραπευτική μέθοδος διαχείρισης των συμπτωμάτων πανικού είναι η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία.
Το πλάνο δράσης συνήθως περιλαμβάνει:
Σε ορισμένες περιπτώσεις, και μόνο όταν κρίνεται απαραίτητο, η αντικαταθλιπτική αγωγή και τα αγχολυτικά μπορεί να είναι χρήσιμα για τον έλεγχο των έντονων και συχνών κρίσεων πανικού προκειμένου να ανακουφιστεί ο πάσχων πρόσκαιρα, έως ότου αρχίσει να λειτουργεί η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση, όποτε και δεν απαιτείται πλέον η λήψη φαρμακευτικής αγωγής. Η χρήση μόνο φαρμακοθεραπείας, χωρίς τη συνακόλουθη ψυχοθεραπευτική παρέμβαση, είναι πιθανό να μην έχει μόνιμα αποτελέσματα και συνεπώς δεν συνιστάται.
Γνωσιακές παρεμβάσεις
Οι σκέψεις άγχους είναι βασικό μέρος του φαύλου κύκλου του πανικού. Συχνά οι σκέψεις από μόνες τους μπορούν να πυροδοτήσουν την κρίση πανικού.
H γνωσιακή παρέμβαση ασχολείται με τη διαχείριση και τον επαναπροσδιορισμό των σκέψεων άγχους που επιδεινώνουν τη διαταραχή πανικού.
Στη Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία ο πάσχων μαθαίνει να εντοπίζει και να αναδομεί αποτελεσματικά τις αρνητικές σκέψεις άγχους.
Συμπεριφοριστικές παρεμβάσεις
Όταν οι άνθρωποι φοβούνται κάτι, συνήθως προσπαθούν να το αποφύγουν. Στην περίπτωση, που δεν υπάρχει κάποια αντικειμενικά επικίνδυνη κατάσταση, η αποφυγή επιδεινώνει το φόβο. Αυτό συμβαίνει γιατί χάνουμε την ευκαιρία να βρεθούμε αντιμέτωποι με αυτό που φοβόμαστε, έτσι ώστε να δούμε πως τελικά δεν είναι τόσο επικίνδυνο όσο μπορεί να φανταζόμασταν. Μέσα από την εκμάθηση δεξιοτήτων και την έκθεση στις καταστάσεις που προκαλούν φόβο, ο πάσχων μαθαίνει πώς να μην τροφοδοτεί τον φαύλο κύκλο της κρίσης πανικού. Εκπαιδεύεται επίσης, σε τεχνικές χαλάρωσης και μεθόδους διαχείρισης της κρίσης πανικού, όταν αυτή συμβαίνει, προκειμένου να μειώνει τη διάρκεια των κρίσεων και των συνεπειών τους.
Η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία αποτελεί προτιμητέα θεραπεία στη Διαταραχή Πανικού και τα ερευνητικά δεδομένα παρουσιάζουν θετικά αποτελέσματα που φαίνονται να διαρκούν στο πέρασμα του χρόνου.
Τι είναι η Αγοραφοβία
Για πολλούς ανθρώπους το να βγουν από το σπίτι μπορεί να είναι τρομακτικό. «Αγοραφοβία» είναι όρος που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε ένα πρόβλημα ψυχικής υγείας που σχετίζεται με τον φόβο που βιώνει κανείς όταν βρίσκεται σε μέρη από τα οποία φοβάται πως η διαφυγή είναι δύσκολη. Τα μέρη αυτά μπορεί να είναι: μεγάλοι ανοιχτοί ή κλειστοί χώροι (π.χ. ένα μεγάλο πάρκινγκ ή ένα εμπορικό κέντρο), τοποθεσίες με πλήθος κόσμου ή μέρη όπου πρέπει να περιμένει κανείς στην ουρά, αλλά και μέσα μαζικής μεταφοράς.
Οι πάσχοντες από αγοραφοβία αποφεύγουν να βρεθούν σε συγκεκριμένες τοποθεσίες καθώς φοβούνται, ότι θα αποκλειστούν και δεν θα μπορούν να διαφύγουν. Περιορίζουν τον εαυτό τους σε μια «ζώνη ασφαλείας», συνήθως στο σπίτι, ή μεταφέρουν πάντα μαζί τους «αντικείμενα ασφαλείας» (π.χ. φυλαχτά, πολλά μπουκάλια νερό) ή ακόμη αδυνατούν να βγουν χωρίς τη συνοδεία κάποιου «ατόμου ασφαλείας», συνήθως συγγενικού προσώπου.
Οι πάσχοντες φοβούνται ακόμη ότι μπορεί να πάθουν κρίση πανικού και η λήψη βοήθειας δεν θα είναι εφικτή και προσβάσιμη. Ο φόβος αυτός μπορεί να συνυπάρχει με την ανησυχία πως δεν υπάρχει διαφυγή ή ότι θα ντροπιαστούν ή θα αισθανθούν ανικανότητα να αντιμετωπίσουν κάτι που θα προκύψει. Πολλοί άνθρωποι που πάσχουν από Αγοραφοβία έχουν ταυτόχρονα και Διαταραχή Πανικού. Προκειμένου να ξεπεράσει κανείς το πρόβλημα της αγοραφοβίας, χρειάζεται να ξεκινήσει ψυχοθεραπεία. Είναι σπάνιο φαινόμενο τα συμπτώματα της αγοραφοβίας να σταματήσουν από μόνα τους χωρίς τη λήψη εξειδικευμένης βοήθειας.
Τα συμπτώματα της Αγοραφοβίας
Ο πάσχων παρουσιάζει έκδηλο φόβο ή άγχος για δύο (ή περισσότερες) από τις ακόλουθες καταστάσεις:
- χρήση μέσων μαζικής μεταφοράς (πχ. λεωφορεία, αυτοκίνητα, τρένα, πλοία, αεροπλάνα).
- ανοιχτοί χώροι (πχ. χώροι στάθμευσης, αγορές, γέφυρες).
- κλειστοί χώροι (πχ. καταστήματα, θέατρα, κινηματογράφοι).
- αναμονή σε ουρά ή μέσα σε πλήθος.
- έξοδος από το σπίτι χωρίς συνοδεία.
Ο πάσχων φοβάται ή αποφεύγει αυτές τις καταστάσεις λόγω των σκέψεων ότι η διαφυγή μπορεί να είναι δύσκολη ή μπορεί να μην υπάρχει διαθέσιμη βοήθεια σε περίπτωση ανάπτυξης συμπτωμάτων πανικού ή άλλων συμπτωμάτων ανικανότητας ή συμπτωμάτων που θα προκαλέσουν ντροπή (πχ. φόβος ότι θα πέσει πάνω σε ηλικιωμένους, φόβος ακράτειας).
Οι καταστάσεις που προκαλούν φόβο στην αγοραφοβία αποφεύγονται ενεργά, απαιτούν την παρουσία συνοδού ή υπομένονται με έντονο φόβο ή άγχος. Ο φόβος, το άγχος και η αποφυγή είναι δυσανάλογα με τον κίνδυνο των καταστάσεων που τα προκαλούν.
Η διάγνωση της αγοραφοβίας αποτελεί πρόσθετη διάγνωση και τίθεται ανεξάρτητα από την παρουσία Διαταραχής Πανικού. Συχνά οι πάσχοντες από αγοραφοβία εκδηλώνουν και Διαταραχή Πανικού. Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για τα συμπτώματα της Διαταραχής Πανικού στο παραπάνω κείμενο.
Τι προκαλεί Αγοραφοβία
Η αγοραφοβία ανήκει στο φάσμα των αγχωδών διαταραχών και προκειμένου να αναπτυχθεί απαιτεί ένα συνδυασμό εμπειριών ζωής, χαρακτηριστικών προσωπικότητας και γενετικών παραγόντων. Συνεπώς, η αγοραφοβία σε ένα ποσοστό μπορεί να προκληθεί ακόμη και λόγω κάποιου γενετικού παράγοντα προδιάθεσης στις φοβίες.
Η θεραπεία της Αγοραφοβίας
Ο στόχος της θεραπείας στην αγοραφοβία είναι να γίνει το άτομο ξανά λειτουργικό, να πάψει δηλαδή να αποφεύγει και να παρουσιάζει συμπεριφορές ασφαλείας. Μία μέθοδος θεραπείας για την αγοραφοβία είναι η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία.
Ένας από τους κύριους στόχους της θεραπείας αυτής είναι η σταδιακή έκθεση και απόκτηση δεξιοτήτων αντιμετώπισης των καταστάσεων που προκαλούν φόβο και άγχος, ξεκινώντας αρχικά από τα ηπιότερα φοβικά ερεθίσματα και προχωρώντας στα περισσότερο έντονα. Η τεχνική αυτή μπορεί να ξεκινήσει να γίνεται πρώτα στη φαντασία του πάσχοντα και έπειτα στις συνθήκες του περιβάλλοντος. Οι πάσχοντες μαθαίνουν επίσης τεχνικές χαλάρωσης, καθώς και δεξιότητες διαχείρισης των δυσλειτουργικών σκέψεων και αισθημάτων άγχους. Κεντρικό ρόλο στη θεραπεία έχει η ψυχοεκπαίδευση και οι παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση των κρίσεων πανικού, όταν συνυπάρχουν.
Μάθετε περισσότερα
Κάντε το τεστ
για τη Διαταραχή Πανικού και την Αγοραφοβία εδώ.
Το παρόν άρθρο έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα. Ο αναγνώστης οφείλει να διασταυρώνει τις πληροφορίες για θέματα που τον ενδιαφέρουν.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή άλλη χρήση, ολόκληρου ή μέρους του περιεχομένου της ιστοσελίδας, χωρίς την έγγραφη συγκατάθεση της κατόχου.
